Na kapłana został wyświęcony w 1964 roku, a sakrę biskupią przyjął 29 kwietnia 1979 roku. Wówczas został biskupem tytularnym Bitetto i pomocniczym w Białymstoku. W latach 1979-1992 był rektorem w Archidiecezjalnym Wyższym Seminarium Duchownym (AWSD) w Białymstoku. W 1992 roku przejął opiekę nad kształceniem teologicznym świeckich i duchownych w Archidiecezji Białostockiej. Również od 1992 roku jest przewodniczącym Rady Naukowej ds. Kolegium Teologicznego i Studium Teologii w Białymstoku. W Instytucie Studiów nad Rodziną na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego (UKSW) w Warszawie jest kierownikiem Katedry Teologii Dogmatycznej Małżeństwa i Rodziny. W 1994 roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego nauk teologicznych w zakresie dogmatyki i historii teologii. Wikariuszem generalnym i kanonikiem Kapituły Metropolitalnej został w 1998 roku.
Jest pierwszym polskim biskupem, którego mianował na początku swego pontyfikatu Papież Jan Paweł II. Swoją dotychczasową, dwudziestosiedmioletnią posługę pasterską, sprawował jako biskup pomocniczy Archidiecezji Białostockiej. Kierował Archidiecezjalnym Komitetem Przygotowania Wizyty Ojca Świętego w Białymstoku w 1991 roku. Przyczynił się do powstania Międzywydziałowej Katedry Teologii Katolickiej na Uniwersytecie w Białymstoku, której jest kierownikiem. Reprezentował Episkopat Polski na XI Zebraniu Zwyczajnym Synodu Biskupów w Watykanie w 2005 roku.
W Episkopacie Polskim jest przewodniczącym Sekcji Teologicznej Komisji Nauki Wiary, członkiem Zespołu ds. Sanktuariów w Polsce. Ponadto jest członkiem: Polskiego Towarzystwa Teologicznego, Towarzystwa Mariologicznego, Komisji Badań nad Antykiem Chrześcijańskim, American Biographical Institute, The International Biographical Center (Cambridge), Geographical Society.
Wykłada w Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Uniwersytecie w Białymstoku, Archidiecezjalnym Wyższym Seminarium Duchownym w Białymstoku i w Sankt Petersburgu, Papieskim Wydziale Teologicznym – Sekcja św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Jest koordynatorem Zakładu Teologii Systematycznej Małżeństwa i Rodziny w Instytucie Studiów nad Rodziną na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, przewodniczącym Rady Naukowej ds. Kolegium Teologicznego i Studium Teologii w Białymstoku.
Był sekretarzem naukowym „Studia Theologica Varsaviensia” (1970-1979), redaktorem Studiów Teologicznych: Białegostoku, Drohiczyna, Łomży (1983-1992), współredaktorem Słownika Teologów Katolickich (tom I-IV) oraz autorem licznych haseł w tymże słowniku. Jest organizatorem i przewodniczącym licznych konferencji, sympozjów i kongresów naukowych. Uczestniczył w wielu zagranicznych sympozjach naukowych, m.in.: Rzym – 1989, Rimini – 1991, Edmonton – 1992, Jerozolima – 1994, La Thuil – 1994.
Jest autorem przeszło 1000 publikacji zarówno naukowych, jak i popularnonaukowych, czy o charakterze duszpasterskim.
Otrzymał: nagrodę indywidualną Ministra Edukacji Narodowej (1991), Złoty Medal Research Fellow ABI (1992), Nagrodę W. Pietrzaka (2002) nadaną przez Civitas Christiana za refleksję teologiczną nad człowiekiem i jego miejscem w historii zbawienia oraz za wkład w dialog ekumeniczny.
Jego Ekscelencja Ksiądz Arcybiskup to wybitny uczony oraz dydaktyk, duszpasterz, Metropolita Archidiecezji Białostockiej, a zarazem syn Ziemi Białostockiej kultywujący jej swoistą tradycję i klimat.
Uroczyste wręczenie dyplomu Doktora Honoris Causa odbyło się 1 października 2007 roku.